Porozumiewanie się owadów

Światło

Niektóre gatunki owadów aktywne o zmroku i nocą produkują światło. Należą one do skoczogonków (Collembola), muchówek (bedliszkowate) i chrząszczy (sprężykowate i świetlikowate). Wykorzystują światło do oświetlenia miejsc lądowania podczas agresji lub jako mechanizm obronny, ale przede wszystkim do porozumiewania się w czasie kojarzenia się, przed kopulacja. Światło produkowane jest z reguły czasowo, błyski pojawiają się w ściśle określonych odstępach czasu, wg własnego, gatunkowego kodu, a znacznie mniej ważny jest kolor światła czy struktura oraz miejsce organów wytwarzających je. Emitowane światło u owadów aktywnych o zmroku ma najczęściej kolor żółty, a kolor zielony u form aktywnych nocą. Wiąże się z tym to, że wieczorem światło zawiera sporo zielonych odbłysków roślin, a żółte światło jest w tedy bardziej kontrastowe.

Skoczogonki, owady powszechne na całym świecie w glebie, produkują dla swojej obrony 5-10 sek. Błyski (rodzaj Nennura). U innych rodzajów nie znaleziono organów produkujących światło, korzystają wiec one prawdopodobnie z symbiotycznych świecących mikroorganizmów lub takie światło emitują droga samoluminescencji.

Bedliszkowate maja larwy, które żyją przeważnie w grzybach, w wilgotnej glebie i rozkładających się roślinach. Gatunki drapieżne łowią swoje ofiary na lepkie oprzędy, a wabia je światłem. U niektórych gatunków z rodzaju Arachnocampa świeci żeńska poczwarka i przywabia samce, które pomagają samicy w wylęgu a potem z nią kopulują. Jeśli żaden samiec nie znalazł poczwarki, samica po wylęgu wabi samca własnym światłem.

Sprężykowate, dorosłe chrząszcze niektórych gatunków produkują światło, które wykorzystują do iluminacji i obrony. U innych gatunków także larwy świecą dla obrony lub wabienia swoich ofiar. W zachodnich Indiach żyje sprężyk z rodzaju Pirophorus, który bardzo mocno świeci. Ma on 2 organy wytwarzające światło: grzbietowy, dający zielone światło i drugi, na stronie brzusznej, dające światło pomarańczowe.

U świetlikowatych świecą różne gatunki, zarówno dorosłe, jak i larwy i poczwarki. Emitują one energie w różnych celach. Larwy używają światła do obrony i prawdopodobnie do iluminacji i porozumiewania się. Dorosłe natomiast wykorzystują światło dla porozumiewania się w czasie godów, iluminacji, obrony, w czasie polowania. Ich organy produkujące światło są umieszczone w różnych miejscach ciała u różnych gat., a także kolor światła może być różny. Gatunki z południowoamerykańskiego rodzaju Phrixothrix produkują czerwonawe światła w organie na głowie, a po bokach ciała maja rząd 11 światełek zielonożółtych tak, że wyglądają jak sunący powietrzu pociąg i stąd nazwane są w Brazylii „robaczkami kolejowymi”. Prawdopodobnie ich wygląd ma odstraszać drapieżców.

Samice odpowiadają na sygnały jednym lub wieloma błyskami i zawsze system porozumiewania się między samcem a samicą jest charakterystyczny dla gatunku, zmienia się w czasie w zależności od temp. U wielu gatunków samiec lata wysyłając określone błyski nad roślinami. Samica siedzi miedzy roślinami i odpowiednimi sygnałami ewentualnie akceptuje go. Wtedy samiec ląduje w jej pobliżu i następuje kopulacja. U innych gatunków samice i samce gromadzą się tysiącami na określonych roślinach i urządzają gody. Samce z rodzaju Colophotia gromadzą się także na pojedynczych drzewach i urządzają nocne, masowe, zsynchronizowane błyski co pół sekundy.

Samice amerykańskich gatunków z rodzaju Proturis produkują światło wg 2 wzorów: dla porozumiewania się i odnajdywania samców, a drugi naśladujący błyski samic innych gatunków, które w ten sposób wabia i wyłapują inne świetliki jako swoje ofiary. Samice własnego gatunku nie reagują na te sygnały. Jeden z gatunków odtwarza aż 5 innych, zresztą pokrewnych ze sobą gatunków. Samce pewnego gatunku wysyłają światło wg kodu samców innego gatunku, aby zapewnić pokarm swoim samicą. Jeszcze u innego gatunku samiec, obserwujące konkurujące samce, odpowiednimi sygnałami świetlnymi rozpędza je i sam zaczyna starania o samice.

Zachowanie się i wykorzystywanie światła, jak z tego widać, jest różne u każdego gatunku. Samce świetlika żyjącego na Florydzie rozpoczynają poszukiwanie samic w 21 min po zachodzie słońca. Początkowo latają nisko, potem wyżej. Samice w tym czasie opuszczają swoje norki, reagują na błyski samca i następuje kopulacja. Jeżeli pojawi się drugi samiec pierwszy pilnuje samicy, aby z tamtym nie kopulowała. Samce wysyłają ½ sekundowe, pojedyncze błyski powtarzające się co 2-3 sek. Błysk samic następuje po 0,8 sek. po błyskach samca. U Luciola lusitanica samce emitują krótkie błyski co 1 sek. Błyski samic są nieco dłuższe, jako reakcja na błyski samca. Gdy samiec znajdzie samice leci prosto do niej, nad nią się zatrzymuje, następuje świetlany dialog. W tedy błyski samca są dłuższe, 10 sek. Dialog ten przywabia inne samce i samica ostatecznie wybiera jednego samca do kopulacji.

 U świetlika żyjącego na Florydzie, Lampyris knuli, samice są niemal bezskrzydłe, nie latają. Wieczorem wychodzą na rośliny i wysyłają błyski ku niebu zmieniając co kilka minut swoja pozycje. Samce maja olbrzymie oczy, a ich organy emitujące światło są na brzusznej stronie. Samce konkurujące o samice kopia rywali, gryzą ich lub udaremniają ich próby odpowiadania na zaproszenie samic przez emitowanie dodatkowych sygnałów świetlnych przypominających błyski gatunków drapieżnych. Samice natomiast obserwują te potyczki i wybierają partnerów wg własnych kryteriów.

Światło świetlików jest światłem zimnym, setki tych owadów wyglądają jak iskry. Najjaśniej świeci meksykański świetlik Pyrophorus noctilucus.